Πότε αρχίζει ένα ζευγάρι να σκέφτεται την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Όπως υποδηλώνει και ο όρος, η εξωσωματική γονιμοποίηση, αφορά τη γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο έξω από το σώμα της γυναίκας, δηλαδή στο εργαστήριο. Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή προσφέρεται για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας σε ζευγάρια που παρουσιάζουν αδυναμία επίτευξης κύησης μετά από προσπάθειες ενός τουλάχιστον έτους με επαρκή αριθμό σεξουαλικών επαφών ανά εβδομάδα και χωρίς να χρησιμοποιείται οποιαδήποτε μέθοδος αντισύλληψης. Διακρίνεται σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή. Ωστόσο, για γυναίκες ηλικίας άνω των 35 ετών η παρέλευση χρονικού διαστήματος έξι μηνών χωρίς επίτευξη εγκυμοσύνης αποτελεί ένδειξη για διερεύνηση και ανάλογη θεραπεία, καθώς η γυναικεία γονιμότητα μειώνεται με ραγδαίους ρυθμούς μετά τα 35 έτη ηλικίας. Επιπλέον, σε ειδικές περιπτώσεις όπως για παράδειγμα σε ιστορικό ανωμαλιών του κύκλου, χειρουργικών επεμβάσεων του αναπαραγωγικού συστήματος (μήτρα, σάλπιγγες, ωοθήκες), δυσμηνόρροιας (πιθανή ενδομητρίωση), σεξουαλικών μεταδιδόμενων νοσημάτων ή προβλημάτων σεξουαλικού περιεχομένου, όπως πρόωρη εκσπερμάτιση και ανικανότητα στύσης, η υπογονιμότητα πρέπει να διερευνάται και να αντιμετωπίζεται νωρίτερα από το χρονικό διάστημα του ενός έτους.

 

Αίτια υπογονιμότητας

Γενικά η υπογονιμότητα οφείλεται σε παθήσεις της γυναίκας σε ποσοστό περίπου 30-40%, σε παθήσεις του άντρα σε ποσοστό 30-40% και σε παθήσεις και των δύο συντρόφων σε ποσοστό 10-20%. Τέλος σε ένα ποσοστό 10-15% των ζευγαριών δεν βρίσκεται σαφές αίτιο υπογονιμότητας οπότε και γίνεται λόγος για ανεξήγητη ή αλλιώς ιδιοπαθή υπογονιμότητα.

 

Γυναικείος παράγοντας υπογονιμότητας

Τα πιο συχνά αίτια είναι:

  • Οι διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας (σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, πρώιμη ωοθηκική έκπτωση, διαταραχές λειτουργίας υποθαλάμου και υπόφυσης, υπερπρολακτιναιμία και διαταραχές λειτουργίας του θυρεοειδούς αδένος).
  • Η απόφραξη των σαλπίγγων μετά από εγχειρήσεις και φλεγμονές των αναπαραγωγικών οργάνων όπως η πυελική φλεγμονή από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα κυρίως χλαμύδια και βλενόρροια.
  • Η ενδομητρίωση
  • Οι παθήσεις της μήτρας (συγγενείς ανωμαλίες, ινομυώματα, ενδομητρικοί πολύποδες, ενδομητρικές συμφύσεις).
  • Ο τραχηλικός παράγοντας (μη φιλική/ ανεπαρκής προς τα σπερματοζωάρια τραχηλική βλέννη και αντισπερματικά αντισώματα).

Ανδρικός παράγοντας υπογονιμότητας

Τα κυριότερα αίτια ανδρικής υπογονιμότητας οφείλονται:

  • Σε συγγενείς και επίκτητες διαταραχές των όρχεων ( γενετικά σύνδρομα, χρωμοσωμικές ανωμαλίες, ανορχία, κρυψορχία, κιρσοκήλη, φλεγμονές όπως ορχίτιδα και επιδιδυμίτιδα, τραυματισμοί ή συστροφή όρχεως, ανοσολογικές διαταραχές, φάρμακα και περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως υπερθερμία, ιονίζουσα ακτινοβολία και τοξίνες).
  • Σε διαταραχές στη μεταφορά του σπέρματος (συγγενής έλλειψη σπερματικών πόρων, παλίνδρομη εκσπερμάτιση).
  • Σε διαταραχές του υποθαλάμου και της υπόφυσης (όγκοι, μετεγχειρητικές κακώσεις και ορμονικές διαταραχές).
  • Τέλος, σε ένα μεγάλο ποσοστό τα αίτια ανδρικής υπογονιμότητας μπορεί να είναι ιδιοπαθούς αιτιολογίας, χωρίς να απομονώνεται συγκεκριμένο αίτιο.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν αλλοίωση στις παραμέτρους του σπέρματος όπως για παράδειγμα χαμηλό αριθμό και κινητικότητα (ανικανότητα του σπέρματος να προχωρήσει ικανοποιητικά ώστε να συναντήσει το ωάριο για γονιμοποίηση) και ανώμαλη μορφολογία των σπερματοζωαρίων.

 

Ανεξήγητη υπογονιμότητα

Η διάγνωση της ανεξήγητης υπογονιμότητας τίθεται εφόσον μετά από μία τυπική διερεύνηση του υπογόνιμου ζευγαριού δεν επιβεβαιώνεται καμία διαταραχή. Στα ζευγάρια αυτά παρατηρείται αδυναμία σύλληψης παρόλο που όλοι οι προαναφερθέντες παράμετροι είναι φυσιολογικοί.

Παράγοντες που πιστεύεται ότι μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση της ανεξήγητης υπογονιμότητας είναι η αυξημένη αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας, το αυξημένο σωματικό βάρος, το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης και ο αγχωτικός τρόπος ζωής και για τα δύο φύλα.

 

Βασικές εξετάσεις για έλεγχο της υπογονιμότητας

Για τη γυναίκα:

  • Πλήρες ιατρικό ιστορικό
  • Αιματολογικός έλεγχος: έλεγχος των επιπέδων των ορμονών FSH, LH, Ε2, PRL, TSHκαι AMH ( 2η – 5η μέρα του κύκλου) με σκοπό την εκτίμηση της ποσότητας και της ποιότητας των ωοθυλακίων και της προγεστερόνης (21η= μέρα του κύκλου) για αξιολόγηση της φυσιολογικής ωοθυλακιορρήξίας.
  • Υπερηχογραφικός έλεγχος μήτρας, σαλπίγγων, ωοθηκών και του αριθμού των αρχόμενων ωοθυλακίων.
  • Υστεροσαλπιγγογραφία: ακτινογραφία με χρήση σκιαγραφικού της μήτρας και των σαλπίγγων.
  • Σε περίπτωση που κριθεί απαραίτητο μπορούν να πραγματοποιηθούν υστεροσκόπηση ( εξέταση της κοιλότητας της μήτρας με υστεροσκόπιο) και λαπαροσκόπηση για άμεση επισκόπηση της μήτρας, των ωοθηκών και των σαλπίγγων.

Για τον άνδρα:

  • Πλήρες ιατρικό ιστορικό
  • Λεπτομερής φυσική εξέταση
  • Σπερμοδιάγραμμα: Ανάλυση του σπέρματος και έλεγχος του αριθμού, της κινητικότητος, του ποσοστού των σπερματοζωαρίων με ανώμαλη μορφολογία και τυχόν παρουσίας αντισπερματικών αντισωμάτων.
  • Ορμονολογικός έλεγχος: Συστήνεται επί ενδείξεων σημαντικού βαθμού ολογοσπερμίας, σεξουαλικής δυσλειτουργίας ή συμπτωμάτων ενδοκρινοπάθειας. Οι ορμόνες που ελέγχονται συνήθως είναι οι FSH, LH, TEST, PRLκαι TSH.
  • Γενετικός έλεγχος: Πραγματοποιείται σε περιπτώσεις σοβαρού βαθμού ολιγοσπερμίας (<5 εκατομμύρια/ml) ή πλήρους αζωοσπερμίας. Oι διαταραχές που έχει μεγάλη σημασία να ανιχνευθούν είναι η ινοκυστική νόσος, η παρουσία μεταλλάξεων του Υ χρωμοσώματος και διάφορες χρωμοσωμικές ανωμαλίες ή γενετικά σύνδρομα.
  • Υπερηχογράφημα προστάτου και σπερματοδόχων κύστεων: Πραγματοποιείται επί υποψίας απόφραξης του γεννητικού συστήματος.
  • Βιοψία όρχεος: Σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας (πλήρους απουσίας σπερματοζωαρίων κατά την εκσπερμάτιση) γίνεται βιοψία όρχεων ώστε να ληφθούν σπερματοζωάρια από τον όρχη ή από την επιδιδυμίδα για την πραγματοποίηση της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Η αντιμετώπιση των περιστατικών της ανδρικής υπογονιμότητας γίνεται συνήθως σε συνεργασία με εξειδικευμένο Ουρολόγο και Ενδοκρινολόγο.